Hiërarchie, classificatie, rangen en standen.
Eerlijk gezegd heb ik daar niet zo veel mee. Enerzijds vind ik het een beetje ouderwets en anderzijds had ik in een ander tijdperk er waarschijnlijk ook moeite mee gehad.
Ik zie simpelweg geen verband tussen de mate van respect en wijze van bejegening en iemand zijn of haar status of titel. Mocht dat een gebrek zijn, dan geef ik dit gebrek grif en gul toe.
Tot nog niet zo heel erg lang geleden gold in Portugal een leerplicht tot de leeftijd van 15 jaar. Inmiddels is dat opgeschroefd naar een leerplicht tot 18 jaar. Dit is waarschijnlijk een van de redenen dat het opleidingsniveau in Portugal nog steeds één van de laagste in de EU is. Veel jonge mensen hebben slechts de basisschool doorlopen en de middelbare school niet afgemaakt. Gelukkig komt daar - onder meer dankzij de leerplicht stelling - langzaam aan verandering in, maar als hoger opgeleide ben je hier nog steeds de 'bijzondere' minderheid, zeker buiten de grote steden.
Dit vertaald zich direct naar het aanzien van die 'bijzondere' minderheid in het dagelijks leven. Vooral voor de heren. Een voor mij hele vreemde gewaarwording. Waar een ingenieur aangesproken wordt met 'meneer de ingenieur'. Ook bij de bakker waar 'meneer de ingenieur' een kop koffie en een croissant besteld. In de meest informele sfeer worden de titels hier te pas en te onpas genoemd. 'Wil meneer de ingenieur nog een kopje koffie? Gaat alles goed met meneer de ingenieur?'
Heeft hij ook een naam?
Of 'meneer de architect', die bij gebrek aan werk een assistent functie bekleed op de HR afdeling van een productiebedrijf. Niks mis mee, laat ik dat voorop stellen. Of ik even bij meneer de architect navraag kan doen omtrent de gewerkte uren van 'medewerker João'. En ik met m'n net iets te rappe tong nog vraag of meneer de architect ook een naam heeft. Met een verontwaardigde 'hoe-durf-je' blik als antwoord.
En door al die rondvliegende titels is meteen de hiërarchie voelbaar aanwezig. Niet alleen op de werkvloer, maar ook daarbuiten. De doktoren (equivalent van doctorandus), ingenieurs en architecten laten de titels en het daarmee afgedwongen 'respect' van het 'gewone volk' wel bevallen. Met een titel verwerf je niet alleen aanzien, ook privileges. Ongeacht of die titel van toepassing is op de situatie. En soms zelfs stiekem ongeacht of die titel überhaupt van toepassing is. Het wordt kennelijk zó belangrijk gevonden, dat men in sommige gevallen een misverstand graag in stand houdt.
Nederig of onderdanig
Naast deze verheven 'bijzondere' minderheid, is er ook nog nederigheid. Nederigheid van het minder geschoolde volk jegens al deze 'intelligente' titelhouders. En daarmee is de cirkel perfect rond voor de instandhouding van deze hiërarchie. Een dunne lijn tussen nederigheid en onderdanigheid en tussen respect en respectloos. En hoewel de Portugezen over het algemeen als een uiterst beleefd volk bekend staan, is het ironisch genoeg de getitelde - vooral mannelijke minderheid die de uitzondering op de regel nogal eens wil bevestigen.
Hoewel respect wat mij betreft altijd bovenaan staat, blijf ik moeite houden met het me te conformeren naar deze gebruiken. Het grote en nog steeds erg nadrukkelijke verschil tussen mannen en vrouwen, dragen daar geen positief steentje aan bij. Een stap terug in de tijd.
Geen dolgedraaide managers en over het paard getilde protocollen, zoals in het Nederlandse bedrijfsleven. Wel veel slikken, mond houden en hard werken op de Portugese werkvloer.
